سهروردی؛ ستون فلسفه اسلامی و ایرانی/ بنیاد سهروردی کلنگ زنی شد

به گزارش خبرنگار مهر، امروز آراء و نظرات فلسفی شیخ اشراق در دانشگاههای معتبر جهان تدریس می شود ولی این افتخار بزرگ فلسفه و حکمت ایران و جهان اسلام همانند بسیاری مفاخر ایرانی و اسلامی کمتر مورد توجه واقع شده است.

اگر نبودند دلسوزان و فعالان عرصه فرهنگ و فلسفه ایرانی و برخی فلاسفه داخلی و خارجی شاید امروز سهروردی نیز همچون بسیاری از بزرگان تاریخ استان زنجان مغفول می ماند.

حضرت امام خمینی(ره) در نامه تاریخی خویش به گورباچف در تاریخ یازدهم دی ماه سال 67 می فرمایند: "می‌توانید دستور دهید که صاحبان این‌گونه علوم علاوه بر کتب فلاسفه غرب در این زمینه، ...... به کتابهای سهروردی(6) ـ رحمت‌الله علیه ـ در حکمت اشراق مراجعه نموده، و برای جنابعالی شرح کنند که جسم و هر موجود مادی دیگر به نور صرف که منزه از حس می‌باشد نیازمند است؛ و ادراک شهودی ذات انسان از حقیقت خویش مبرا از پدیده حسی است.

دقت نظر و توجه ویژه رهبر فقید انقلاب اسلامی به سهروردی در گنجاندن قسمتی از نظریه فلسفی سهروردی در نامه تاریخی شان نشان از توجه و دعوت ملت های ایران و جهان به فلسفه اشراق است که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همواره بر لزوم این امر تاکید داشته و دارند.

بی شک مغفول ماندن و دور شدن جامعه از فرهنگ و گذشته خود همواره ضربات سهمگین وسنگینی را بر پیکره هر جامعه ای وارد می کند و برای مقابله با آن لزوم توجه به فرهنگ و فلسفه کهن ایرانی و اسلامی خود را بیش از گذشته نشان می دهد.

رئیس انجمن حکمت و فلسفه ایران گفت: حکمت علوی بزرگترین سرمایه معنوی ملت ایران است و باید آن را احیا کنیم.

غلامرضا اعوانی با اشاره به اینکه سهروردی فلسفه ارسطویی را به سمت حکمت عتیق علوی و نبوی هدایت کرد، ادامه داد: حکمت و عرفان علوی سرمایه ای است که متعلق به ماست و هیچ جای دنیا آن را ندارد.

وی با تاکید بر اینکه حکمت علوی بزرگترین سرمایه معنوی ملت ایران است، گفت: سهروردی فلسفه را به سمت حکمت نبوی و علوی هدایت کرد.

استاد فلسفه دانشگاه های ایران، می گوید: فلسفه سهروردی فلسفه‌ای ایرانی اسلامی است.

طاهره کمالی زاده سهروردی را منادی تفکر، خردورزی و تهذیب نفس دانست و افزود: اگر عقل بدون تهذیب نفس باشد مانند تیغ در دست زنگی مست است و خطر عقل ظاهری بدون تهذیب باطنی بیشتر از سودمندی آن است.

کمالی زاده تصریح کرد: نه تنها سهروردی بلکه همه فیلسوفان و حکمای اسلامی ارزشهایی را که تمدن چند هزار ساله ما را ساخته اند، پیش زمینه و سابقه تفکر ایرانی می دانند.

کمالی زاده تأکید کرد: فلسفه سهروردی یک فلسفه ایرانی اسلامی است که نمونه‌ای از آن در غرب دیده نمی شود.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با اشاره به اینکه قاعده امکان اشراف حالت های مختلفی دارد، تاکید کرد که سهروردی در بحث خود درباره این قاعده و نتایجی که می گیرد بی نظیر است.

دکتر غلامرضا اعوانی گفت: کسی که مسئله امکان را  در تاریخ فلسفه بررسی کند می تواند دستاوردهای ارزشمند فلسفه اسلامی را نیز به خوبی ببیند.

وی با اشاره به انواع امکان گفت: یکی از انواع امکان، امکان عام است یعنی هرچه ممتنع نباشد ممکن خواهد بود. امکان خاص، امکان اخص، امکان استقبالی و امکان وقوعی از دیگر انواع امکان محسوب می شوند اما مهمترین دستاورد شیخ اشراق به نظر من قاعده امکان اشرف است که سهروردی به کمک آن می تواند نظام وجود را تصحیح کند.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که این قاعده در حکمت ذوقی مطرح می‏شود وگرنه حکمای بحثی آن را نمی پذیرند.

یک پژوهشگر بلغاری با اشاره به اینکه سهروردی و آثار مربوط با او به طور شایسته ای بررسی نشده است سهروردی را از مهمترین متفکرین اسلامی معرفی کرد که نقش تاثیرگذار و اساسی در زمینه فلسفه داشته است.

الکساندر واسیلینوف (شمس الدین) با بیان اینکه تأثیر شیخ اشراق بر روی عرفان انکارناپذیر است و اندیشمندانی چون ملاصدرا و عرفای دیگر از آثار او بسیار بهره برده اند، افزود: متأسفانه سهروردی تا پیش از قرن بیستم آن چنان که باید در غرب و خارج از جهان اسلام شناخته نشده بود. در واقع طی قرن گذشته و پس از آمدن هانری کربن به ایران و ترجمه و احیاء آثار شیخ اشراق توسط او، به شکل جدی در جهان مطرح شد.

وی تفکر سهروردی را تفکری کامل برای رسیدن انسان به خدا دانست و افزود: سهروردی علاوه بر اینکه به قرآن و سنت نبوی تسلط کامل داشت، تاریخ ایران پیش از اسلام را به خوبی می شناخت.

واسیلینوف افزود: مهمترین مسئله در دیدگاه و نظام فکری سهروردی، مسئله نور است و اگر برخی متفکرین درباره اثرالوجود و یا اثرالماهیت صحبت می کنند، سهروردی اثرالنور را مطرح می کند، یعنی راه معنوی سهروردی رسیدن انسان به نورانیت محض است.

وی با اشاره به اینکه آثار سهروردی از لحاظ ادبی، زبان چندان دشواری ندارند گفت: سختی آثار سهروردی، به زبان رمزی موجود در آنها مربوط است و کسی که به مطالعه آثار و ابعاد فکری و معنوی این فیلسوف علاقمند است، باید به این رمزو تفکرات سمبلیک آشنا باشد.

مترجم رساله "فی اعتقاد الحکما" سهروردی به زبان بلغاری افزود: زبان رمز، زبان خاصی است که قدما بیشتر از آن استفاده می کردند و باید با فکری روشن برای فهم آن تلاش شود.

کلنگ احداث بنیاد سهروردی به زمین زده شد

ظهر روز 7 تیر سالجاری برای مردم استان زنجان و به خصوص مردم عالمم پرور سهرورد و علما و دانشمندان عرصه حکمت و فلسفه ایران روزی باشکوه و خاطره انگیز بود روزی که به همت انجمن حکمت و فلسفه ایران کلنگ احداث بنیاد علمی و فلسفی سهروردی در زادگاهش به زمین زده شد.

انجمن فلسفه و حکمت ایران در راستای حفظ  و توسعه فلسفه به خصوص فلسفه اشراق گامی بزرگ و ارزشمند برداشته است و تلاش دارد مکانی مناسب برای توسعه و ترویج فلسفه در زادگاه شیخ شهاب الدین سهروردی ایجاد کند.

معاون انجمن حکمت و فلسفه ایران هدف از احداث بنیاد علمی فلسفی سهروردی در زنجان را معرفی وی عنوان کرد و گفت: هنوز سهروردی در سطح عموم مردم آن طور که باید شناخته نشده است.

شهین اعوانی با بیان اینکه  شیخ سهروردی یکی از سه ستون فلسفه اسلامی است، افزود: بوعلی سینا ستون اول در فلسفه اسلامی و سهروردی ستون دوم و ملاصدرا ستون سوم آن است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه کتابخانه عمومی و تخصصی و مرکز فرهنگی در بنیاد علمی فلسفی سهروردی دایر می شود، ادامه داد: این بنیاد مقدمه ای برای همکاری مستمر فلسفی با سرزمین فکر، فلسفه و عرفان سهرورد خواهد بود.

استان زنجان دارای چهره های بارز و ممتازی است که هر یک به سهم و توان خود نقش عمده در توسعه فرهنگ علم ایران زمین داشتند در این میان شیخ شهاب الدین سهروردی از جمله دانشمندان عالیقدر و بزرگی است که جهان به وجود این فخر عالم علم و فلسفه افتخار می کند.

و امروزدر هشتم مرداد روز تولد شیخ شهاب الدین سهروردی که به خاطر سالروز ولادتش این روز را روز زنجان نامگذاری کردند تنها تندیسی از سهروردی که بر دیوار کتابخانه سهروردی زنجان نقش بسته تا شاید نشانی باشد بر بی توجهی مردم استان زنجان به مفاخر و تاریخ پربار گذشته اشان. 

عدم توجه به بزرگان و مفاخر در استان زنجان واژه ای غریب نیست و اگر بگوییم امروز نام بزرگان زنجان به نام سایر استانها و حتی سایر کشورها مصادره می شود حرفی بیهوده نگفته ایم.

زندگی نامه سهروردی

در سال 539 هجری در روستای سهرورد از توابع استان زنجان کودکی پا به عرصه هستی گذاشت که سالها بعد احیاگر فلسفه شد و به فلسفه جانی دوباره بخشید و آن را احیا کرد.

شیخ شهاب الدین ابوحفص عمر بن محمد بن عبدالله بن محمد بن عمویه بکری فیلسوف بزرگوار ایرانی در سال ۵۳۹ هجری در شهرک سهرورد چشم به جهان گشود.

حکمت ایران باستان شیخ اشراق دلبستگی خاصی به حکمای فارس از قبیل جاماسف (جاماسب)، فرشاوشتر، زردشت و بوذرجمهر داشته‌است و در رساله کلمه التصوف، خود را احیاگر اندیشه نوری حکمای فارس می‌شمارد.

سهروردی در ضمن تحصیل چنین استنباط کرد که موجودات دنیا از نور به وجود آمده و انوار به یکدیگر می‌تابد و آن تابش متقابل را اشراق خواند و به همین جهت لقب شیخ الاشراق را یافت.

وی مرشد شیخ سعدی شیرازی شاعر بزرگ ایرانی و برادرزاده ابوالنجیب عبدالقادر سهروردی عارف معروف قرن پنجم هجری است که نسبت تعلیم او به احمد غزالی می رسد. شهاب الدین عمر سهروردی برای فراگرفتن علوم ظاهری از زنجان به بغداد رفت و به عنایت و تربیت عموی خود ابوالنجیب عبدالقاهر بن عبدالله در مراتب کمال ظاهر و باطن از بزرگان زمان خود شد.

شیخ شهاب الدین در فقه و حدیث شاگرد عمویش ابوالنجیب و (ابی زرعه مقدسی) بود و روایت حدیث از آن دو می کرد و ابن نجار و ابوالعباس ابرقوهی و دیگر روات از او نقل حدیث می کنند.

انتساب وی در تصوف به عمویش ابوالنجیب سهروردی بوده و در صحبت شیخ عبدالقادر گیلانی نیز روزگار گذرانده است. خرقه تصوف و اجازه ارشاد از عموی خود دارد و دو سلسله معروف (سهروردیه) و (پیر جمالیه) به وی پیوند خورده و بستگی دارد.

آثار و تالیفات سهروردی

تالیفات سهروردی متنوع و برخوردار از تحرک و پویایی است و اغلب از توضیح و تفسیر مبحثی صرفاً فلسفی به سراغ داستان یا روایتی عمیقاً عرفانی می‌رود. آثار وی به سبکهای متفاوتی نوشته شده است، یعنی مشایی، عرفانی و اشراقی. گرچه در چند دهه اخیر بسیاری از آثار سهروردی به همت سیدحسین نصر و هانری کربن به مردم معرفی شده، شماری از آثار وی هنوز منتشر نشده و مانده است. از جمله آثار منتشر شده سهروردی می‌توان به تالیفات وی درباره علوم طبیعی، ریاضیات و منطق اشاره کرد که قسمتهایی از دو اثر مهم مطارحات و مقاومات است و نیز کتاب تلویحات به علاوه تمام متون عربی، الوح عمادی، لمحات و واردات و تقدیسات، در دسترس نیست.

سهروردی چهار رساله بزرگ نوشت که حاوی اصول عقاید اوست. تلویحات، مقاومات، مطارحات و بالاخره حکمه الاشراق سه تالیف اول به شیوه مشایی نوشته شده، هرچند که شامل انتقادهایی بر پاره‌ای از مفاهیم این مکتب فلسفی است.

تالیفات کوتاهتر که پاره‌ای از آنها از نظر مبادی اعتقادی اهمیت دارند اما باید آنها را به عنوان توضیحاتی بیشتر بر مقالات اعتقادی بزرگتر به شمار آورد .این کتابها عبارتند از: هیاکل‌النور، الواح عمادی، پرتونامه، فی ‌اعتقاد الحکما، لمحات، یزدان شناخت و بستان القلوب، بعضی از این کتب به عربی و بعضی به فارسی است. آثار فارسی او جزو بهترین تالیفات ادبی در زبان فارسی است. ممکن است سهروردی خود برخی از این رسالات را از عربی به فارسی برگردانده باشد. 

سهروردی شماری رساله رمزی به فارسی نوشت این رساله‌ها دارای زبانی بسیار نمادین است که رموز زرتشتی، هرمسی و اسلامی را تلفیق می‌کند و این رساله‌ها شامل نوشته‌های زیرین است.

عقل سرخ، آواز پر جبرئیل، قصه الغربه الغربیه، لغت موران، رساله فی حاله الطفولیه، روزی با جماعت صوفیان، سفیر سیمرغ، رسال فی المعراج، پرتونامه، هدف از این رسالات نشان دادن سفر روح به سوی اتحاد با خدا و شوق فطری انسان برای کسب معرفت است.

سهروردی شماری رساله فلسفی و مربوط به تشرف به فرقه تصوف نیز نوشت که عبارتند از: ترجمه وی از رساله الطیر ابن‌سینا و شرح فارسی او بر اشارات و تنبیهات ابن‌سینا. رساله‌ای نیز دارد به نام رساله فی‌‌حقیقه العشق که مبتنی بر رساله فی‌العشق ابن‌سیناست و شروحی بر آیاتی از قرآن و پاره‌ای از احادیث.

همچنین دسته‌ای هم مصنفات ادعیه، اوراد و اذکار است، که سهروردی آنها را واردات و تقدیسات می‌نامد.

.............

گزارش: رحیم مقدمی