زنگ خطر برای کشاورزی در دشت گرمسار/سکوت مسئولان و چاه هایی که حیات زمین را می خشکاند

به گزارش خبرنگار مهر، بخش کشاورزی شهرستان های گرمسار و آرادان به دلیل عدم وجود برنامه منسجم و مدون دچار آسیب شده است به نحوی که اکنون علاوه بر مشکلات تجزیه و فرسایش خاک و شوری آب انگیزه کشاورزان را برای فعالیت در این بخش تولیدی کاهش داده است.

کاهش سطح زیر کشت سبب از بین رفتن فرصت های اشتغال زایی و مهاجرت روستائیان به شهرها شده است، این در حالی است که تأمین امنیت قضایی دغدغه اصلی هدف گذاری در بسیاری از اسناد بالادستی بخش کشاورزی است.

علاوه بر این طی سال های اخیر روند برداشت بی رویه آب از رودخانه حبله رود افزایش یافته به نحوی که گزارشات حاکی از برداشت مازاد بر حق آبه روستاها و بعضاً مزارع بالادست رودخانه است که آثار و تبعات منفی این موضوع بر کشاورزی دشت گرمسار تأثیر گذاشته است.

ضرورت مديريت مصرف آب و تغيير الگوي مصرف توسط مسئولان

یک کارشناس کشاورزی در خصوص دلايل کاهش دبی آب ورودی به دشت گرمسار بيان كرد: يكي از دلايل اصلي بالا بودن سطح زيركشت و كشاورزي در امتداد مسیر رودخانه حبله رود است كه در از بين رفتن اکولوژی و اکوسیستم منطقه گرمسار تاثيرگذار است.

علی جعفرنژاد ادامه داد: در اين راستا ضروري است كه مسئولان امر نسبت به مديريت مصرف آب و تغيير الگوي مصرف اقدام كنند در غير اين صورت به صورت مداوم به جز در زمان محدودي بايد منتظر خشك بودن رودخانه دائمی حبله رود در مسیر گرمسار بود.

وي يكي ديگر از موضوعات مهم دیگر را وجود چاه هاي غيرمجاز عنوان كرد و افزود: در حال حاضر بعضاً تعداد قابل توجهي چاه غيرمجاز در بالادست رودخانه وجود دارد كه اين امر در خشك شدن تولیدات کشاورزی پایین دست رودخانه تاثيرگذار است.

این کارشناس کشاورزی افزود: البته این چاه های غیرمجازی كه در اطراف و امتداد رودخانه به تعداد زياد وجود دارد در کاهش شدید ورودی آب به دشت گرمسار بي تاثير نيست زيرا هيچگونه مديريتي در برداشت از آن صورت نمي گيرد.

جعفر نژاد بر لزوم كنترل برداشت از رودخانه حبله رود تاكيد كرد و گفت: يكي ديگر از موضوعاتي كه در کاهش تولید کشاورزی تاثيرگذار است عدم اختصاص حق آبه لازم بوده كه در اين راستا مسئولان امر بايد نسبت به تخصيص حق آبه های اين رودخانه اقدام كنند.

حفر 758 حلقه چاه آب در گرمسار

یک پژوهشگر و محقق گرمساری نیز در این خصوص با بیان اینکه به دلیل نوسانات آب رودخانه حبله رود در سال های گذشته، کشاورزان شهرستان اقدام به حفر تعداد قابل توجهی چاه عمیق و نیمه عمیق کرده اند، اظهار داشت: پس از آنکه اولین چاه عمیق کشاورزی در سال 1340 در روستای پاده حفر شد، تعداد چاه های عمیق و نیمه عمیق شهرستان گرمسار بتدریج افزایش یافت و در سال 1385  تعداد آن ها به 758 حلقه و میزان تخلیه سالانه آنها به 202 میلیون مترمکعب در سال رسید که از مجموع چاه های مذکور، 618 حلقه عمیق و 140 حلقه نیمه عمیق است.

يونس شاه حسيني با بیان اینکه ما با فقدان یک نقشه راه یا مدیریتی جامع در بخش آب کشور روبرو هستیم؟ تصریح کرد: چرا مسئولان و بعضاً کارشناسانی که در وزارت نیرو مسئولیت داشته و دارند در طول دو دهه گذشته سکوت کرده و یا با انفعالی کامل، اجازه دادند تا کار به این نابسامانی بزرگ و جبران ‌ناپذیر برسد؟

وی افزود: طی سال های اخیر به دلیل برداشت بیش از حد از چاه های آب کشاورزی، ضمن پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی، کیفیت آب آنها نیز تغییر کرده و بر میزان شوری و املاح آنها افزوده شده است، که این امر در کیفیت خاک زراعی نیز تاثیر گذار بوده است. املاح حاصل از آب چاه ها ، به اضافه کودهای شیمیایی و املاح رودخانه حبله رود، باعث کاهش حاصلخیزی خاک های دشت گرمسار شده است، که نتیجه آن تغییر تدریجی الگوی کشاورزی و کاهش سطح زیر کشت برخی از محصولات جالیزی همانند خربزه شده است.

تامین بخشی از نیاز آب کشاورزی با اجرای طرح‌های آبخیزداری

پژوهشگر و محقق گرمساری با بیان اینکه بخشی از نیاز به آب کشاورزی باید از طریق طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری تامین شود تا فشاری به منابع زیرزمینی وارد نیاید، گفت: همچنین در سال‌های گذشته در بخش کشاورزی تامین زیرساخت‌ها، یکپارچه کردن اراضی و اجرای قانون جلوگیری از تقسیم شدن زمین‌های کشاورزی با توجه به افزایش درآمد کشور که داشتیم چندان توجهی به این موضوع نشده است.

شاه حسینی برای تامین آب شهرستان گرمسار به صورت پایدار پیشنهاد می کند، ضمن اینکه مدیریت تولید و مصرف آب در سطح حوزه آبخیز رودخانه و دشت گرمسار به طور هماهنگ و همه جانبه صورت پذیرد، در مرحله اول برداشت آب از رودخانه ( قبل از ورود به دشت گرمسار) تحت کنترل و نظارت قرار گیرد.

وی همچنین با بیان اینکه در حال حاضر روستاهای منطقه فیروزکوه و دماوند در برداشت از آب رودخانه آزاد هستند و به هرمیزان که بخواهند از آن استفاده می کنند افزود: کشاورزان و باغداران حاشیه رودخانه بر خلاف عرف و قانون، با پمپاژ آب از این رودخانه، اراضی که دارای شیب زیاد است و به طور طبیعی با آب رودخانه قابل آبیاری نیستند را به زیر کشت می برند.

ضرورت مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی

این کارشناس تصریح کرد: در گام دوم باید با تسریع در احداث سد نمرود، بخشی از آب رودخانه حبله رود را در فصول پرآبی ذخیره کرده و با توجه به وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی در دشت گرمسار، آب این سد منحصرا توسط روستاهای حاشیه رودخانه در شهرستان فیروزکوه و دشت گرمسار که از رودخانه حبله رود دارای حقابه رسمی و قانونی هستند مورد استفاده قرار گیرد.

وی بیان کرد: در مرحله سوم نیز باید از روش های مختلف برای تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمینی دشت گرمسار استفاده شود و سایت های تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمینی دشت، از تنوع و پراکنش مناسب و تعداد کافی برخوردار باشد تا در بهبود کیفیت و کمیت آبهای زیرزمینی منطقه تاثیر قابل توجهی داشته باشد.

این پژوهشگر با بیان اینکه مدیریت مصرف آب مهمترین راهکار در بحث آب و آبیاری بخصوص در بخش کشاورزی است، خاطرنشان کرد: در مرحله چهارم نیز چنانکه اگر همه موارد به طور کامل اجرا شود ولی در بخش مصرف، مدیریت و برنامه ریزی مناسبی نداشته باشیم، تمام هزینه ها و زحمات بخش های دیگر را به هدر داده ایم، لذا لازم است در این زمینه با توسعه روشهای نوین آبیاری، آموزش کشاورزان و افزایش راندمان آبیاری از منابع موجود به صورت بهینه و در جهت توسعه پایدار بهره برداری کنیم.
وی تصریح کرد: امیدواریم با اجرای هماهنگ و یکپارچه این طرح ها و تسریع در انجام آنها، دشت گرمسار از بحران زیست محیطی پیش رو، نجات داده شود.

تنها یک درصد از کل آب‌های زمین قابل استفاده است

جمعی از کارشناسان بخش کشاورزی شهرستان گرمسار نیز در این خصوص بیان داشتند: با وجود قابل استفاده بودن تنها یک درصد از کل آب‌های زمین مشکل کم آبی در بسیاری از مواقع به مقدار آب مربوط نمی‌شود، بلکه سوءمدیریت سیاست گذاران، برنامه‌ریزان و مجریان و همچنین استفاده نادرست بهره‌برداران، بحران آب را ایجاد می‌کند.

کارشناسان مذکور اظهار می دارند: در این رابطه می توان به برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی که تشکیل آن هزاران بلکه میلیون‌ها سال به طول انجامیده است نیز اشاره کرد؛ زیرا تحقیقات نشان می‌دهد که انسان از دو راه باعث کاهش منابع آب طبیعی می‌شود، یکی از طریق نابود کردن جنگل‌ها و پوشش گیاهی زمین که از ذخیره سازان آب‌های زیر زمینی به شمار می‌آیند و دیگر از طریق برداشت بی‌اندازه آب همراه با آلوده کردن منابع آبی که افزایش جمعیت می‌تواند در هر دو مورد اثر تشدید کننده داشته باشد.

این کارشناسان همچنین اعلام داشتند: بنابراین از وظیفه دولت و سازمان‌های مسئول است که در برنامه‌ریزی‌های کوتاه و بلند مدت خود به حفاظت آب و بهره برداری صحیح از آن توجه داشته و تصمیمات خود را بر این مبنا اتخاذ کنند، درغیر این‌ صورت تشدید بحران آب در سال‌های آینده، با توجه به افزایش جمعیت، تخریب پوشش گیاهی و خشکسالی اجتناب ناپذیر خواهد بود، تنها در چنین شرایطی در خواهیم یافت که ارزش واقعی آب برای منطقه‌ای کویری حتی بیش از هر چیز دیگری است.

مدیریت آب آسیب شناسی شود

مدیر امور منابع آب شهرستان گرمسار نیز با اشاره به مشکلات تامین آب پایدار در دشت گرمسار اظهار داشت: مدیریت آب همواره از مسائل مهم شهرستان های گرمسار و آرادان در بخش کشاورزی بوده است که برای بهینه کردن نظام بهره برداری از آب و حفظ منابع آبی نیازمند آسیب شناسی کارشناسی و دائمی و مستمر است.

حسین رامه با بیان اینکه امور آب شهرستان گرمسار با شرکت آب منطقه ای استان سمنان به لحاظ اینکه حوزه آبریز منابع آب شهرستان در بیرون از آن واقع شده و از منظر مدیریتی تاکنون حق ورود به این منطقه را نداشته است تصریح کرد: هرچند این دلیل نمی شود که حوزه آبریز حبله رود را به لحاظ برداشت، مدیریت نکنیم، اما نظارت کافی و لازم را به دلیل نبود قانون جامع و ضوابط مشخص است.

وی بیان داشت: به منظور قرار گرفتن در دوره خشکسالی حتی اگر سد مخزنی نمرود نیز که برای تامین منابع آب پایدار شهرستان گرمسار تعریف شده است به بهره برداری برسد بدون قانون و نظام جامع توزیع آب نمی توانیم نظارتی بر باغات و مزارع و روستاهایی که آب را برداشت می کنند داشته باشیم و در دوره های خشکسالی با کمبود آب ورودی به دشت گرمسار مواجه خواهیم بود.

رئیس خانه کشاورز شهرستان گرمسار نیز با اشاره به اینکه میانگین متوسط بلند مدت جریانات سطحی وارده به دشت گرمسار بالغ بر 277 میلیون مترمکعب در سال است، گفت: به دلیل وقوع پدیده خشکسالی طی سال های گذشته میانگین این جریان سطحی به 170 مترمکعب تنزل یافته است.

احمد محمدی تصریح کرد: همچنین حق آبه برآن از رودخانه حبله رود به دشت گرمسار شامل 132 روستا و گروه های کشاورزی هستند و سهم آبی این حق آبه برآن 3.20 مترمکعب است.

وی اظهار داشت: کمبود آب مهم ترین چالش کشاورزی در شهرستان گرمسار به شمار می آید و بعلت عدم مدیریت منسجم در بخش آب، محدودیت های زیادی در زمینه تأمین آب کشاورزی دشت گرمسار بوجود آمده است.

عمق فاجعه کاهش و حذف سهم حق آبه دشت گرمسار بصورت دقیق مورد بررسی قرار نگرفته

این مسئول با بیان اینکه عمق فاجعه کاهش و حذف سهم حق آبه برای دشت گرمسار و تبعات اجتماعی و اقتصادی آن، متأسفانه هنوز بصورت دقیق و لازم مورد بررسی قرار نگرفته، گفت: متاسفانه تاکنون حتی از طرف مسئولان نیز به آن چندان توجه جدی و خاصی نشده است، تأثیراتی که توسعه و آبادانی یکی از شهرستان های مستعد و روبه رشد همجوار پایتخت کشور را به شدت تهدید می کند.

وی تصریح کرد: حل این معضل در درجه نخست، در دایره سیاست و حیطه مسئولیت های دولت و مجلس بویژه وزارت نیرو و کشاورزی است و بدون ایجاد اراده ای مشترک در سطوح عالی کشور، هیچ راهبردی را در این زمینه نمی توان پیش برد، بحرحال یافتن راهکار صرفاً در سطح سازمان ها کوچک مانند آب منطقه ای استان سمنان یا تهران، همواره نتایجی را که در گذشته شاهد آن بوده ایم، اقداماتی مقطعی و موقت و موضعی و ناکارآمد است.

سیاست های ناهماهنگ منطقه ای در مدیریت آب سبب برهم خوردن تعادل زیست بوم منطقه دشت گرمسار

رئیس خانه کشاورز شهرستان گرمسار ضمن ابراز تاسف از اینکه سیاست های ناهماهنگ منطقه ای در مدیریت آب و نادیده گرفتن تعادل موجود بین آب و خاک سبب برهم خوردن تعادل در زیست بوم منطقه دشت گرمسار شده است که برخی عوارض آن از بین رفتن کشاورزی و فضای سبز این منطقه است گفت: هر ساله برداشت بی رویه آب از خرداد تا شهریور ماه، در مناطق بالادست رودخانه حبله رود به شدت افزایش می یابد بطوری که اخیراً نیز با توسعه باغات در منطقه ای به مساحت 500 هکتار باغ انار در بالادست رودخانه ایجاد شده است.

وی همچنین از دیگر مشکلات اساسی در تامین پایدار آب از رودخانه حبله رود را حفظ کیفیت و کمیت آب رودخانه ذکر کرد و گفت: این دو موضوع هم باید به طور جدی پیگیری شود.

 احمد محمدی درخصوص کیفیت آب پیشنهاد کرد: می طلبد تا هر چه سریعتر چشمه های آب شور که وارد رودخانه حبله رود شده و باعث شوری آب می شوند با هدایت به نقطه مناسب انتقال یابد تا مواد کانی و نمک آن استصحال شود.

چشمه های آب شور ساماندهی شود

عضو مجمع صنفی کشاورزان گرمسار افزود: علیرغم گذشت بیش از 18 سال از زمان آغاز اجرای طرح انتقال آب سیمین دشت به گرمسار، اما تاکنون این طرح به اتمام نرسیده است و این یعنی بیش از 3.5 برنامه پنج ساله، لذا اگر قرار باشد هر طرحی به این اندازه طول بکشد؛ باید نسبت به سرعت و پیشرفت خودمان در سنجش با دنیا شک و تردید کرد که کشورمان را در حال توسعه بنامیم.

محمدی همچنین تصریح کرد: زیرا در طرح انتقال آب حبله رود به دشت گرمسار پیش بینی شده بود تا طی مدت چهار سال باصرف هزینه ی چهار میلیارد تومان اجرایی شود در حالی که امروز بنا به اظهارات برخی از کارشناسان با صرف هزینه 500 میلیارد تومان به ارزش و ارزیابی به روز، هنوز هم باید سالانه برای نگهداری و علاج بخشی از طرح بودجه جدید تخصیص داد.

وی گفت: به نظر می رسد راه حل اساسی و درست برای کیفیت آب، این است که چشمه های آب شور ساماندهی شود تا وارد آب رودخانه حبله رود و یا کف بستر رودخانه نشود تا هم آب رودخانه شیرین شود و هم بتوان با سیاست بهینه سازی مصرف آب روش های آبیاری تحت فشار را اجرا و سطح زیر کشت را در دشت گرمسار حداقل دو برابر کرد چون با آب شور امکان آبیاری تحت فشار و نوین وجود ندارد.

ضررورت واگذاری ساماندهی چشمه های آب شور دشت گرمسار به بخش خصوصی

 عضو مجمع صنفی کشاورزان گرمسار اعلام کرد: قابل توجه مسئولان محترم، اینکه سرمایه گذار بخش خصوصی برای ساماندهی چشمه های آب شور وجود دارد تا هم اشتغال 100 نفر را فراهم کند و هم هدف طرح جدا سازی آب شور از شیرین رامحقق سازد و هم بیش از 100 نوع مواد کانی از آب شور استحصال شود و هم این که نیاز به هزینه از سوی  دولت برای نگهداری این کانال نباشد.

محمدی تصریح کرد: با واگذاری ساماندهی چشمه های آب شور به بخش خصوصی دغدغه دولت در زمینه اشتغال زایی در حد این طرح برطرف خواهد شد و هم اینکه بهره وری آب و زمین حداقل دو برابر خواهد شد.

وی گفت: در خصوص کمیت آب رودخانه حبله رود باید مدیریت منسجم، واحد و یک پارچه رودخانه از سرچشمه تا محل مصرف شکل بگیرد تا در بالا دست،آب بی رویه برداشت نشود زیرا تداوم حیات دشت گرمسار وابسته به آب رودخانه حبله رود است.

حذف حق آبه مردم گرمسار از رودخانه حبله رود فاجعه است

رئیس خانه کشاورز شهرستان گرمسار افزود: طبق قانون توزیع عادلانه آب و سند ملی آب هر بالادستی موظف است تا به پایین دستی لطمه، ضرر و زیانی نرساند و اگر ضرر برساند ضامن است و قانون می تواند برای جلوگیری از خسارت و آسیب به مزارع پایین دستی نسبت به برداشت آب توسط بالادستی ممانعت و جلوگیری کند که متأسفانه تا به حال در این خصوص اقدام جدی صورت نگرفته است و اگر هم صورت گرفته موردی بوده نه فراگیر و بازدارنده.

محمدی گفت: علیرغم سعی و کوشش دائمی مدیریت حفاظت آب زیرزمینی دشت های مختلف وابسته به سازمان های آب مناطق، همیشه بهره برداران و صاحبان چاهها، با برداشت بیش از سهمیه تعیین شده و تخطی از میزان قید شده در پروانه های بهره برداری به خروج سیستم از حالت تعادل و حرکت آن به سمت بحران و کاهش ذخیره آبخوان می رود.

وی همچنین با اشاره به اینکه در این حالت سطح آب زیرزمینی سیر نزولی سریعی پیدا کرده و روز به روز حرکت آن و کسری ذخیره مخزن بیشتر خواهد شد، گفت: در صورت بروز چنین حالتی، خسارت های جبران ناپذیری، حیات انسانی و گیاهی را تهدید می کند.

محمدی با تاکید بر اینکه پدیده حذف حق آبه مردم گرمسار از رودخانه حبله رود فاجعه ای است اظهار داشت: مسئولان امر باید پاسخگوی تمامی آسیب پذیران دشت گرمسار باشند زیرا متأسفانه هنوز، عمق فاجعه زیست محیطی و تأثیرات بلند مدت مشکلات مربوطه به حذف حق آبه لازم مردم گرمسار از رودخانه حبله رود، ارزیابی ملی نشده است.

شهروندان گرمساری خواستار رفع مشکلات آب کشاورزی خود شدند

شهروندان گرمساری با امضای طوماری در نماز جمعه شهر گرمسار خواستار رفع مشکلات آب کشاورزی این شهرستان را از طریق فرمانداری شهرستان و سایر مسئولان زیربط شدند.

در این طومار آمده است: متأسفانه عمده ترین منابع تأمین آب کشاورزی منطقه بعلت خشکسالی و همچنین برداشت فراوان و بی رویه اهالی بالادست در طی سال های اخیر حق آبه بسیاری از روستاها را قطع کرده است. درحالی که در بالادست سرعت در حال توسعه کشت و ایجاد مزارع جدید حتی در شیب ارتفاعات و کوه های مجاور رودخانه و پمپاژ آب صورت می پذیرد.

این طومار می افزاید: اخیراً نیز مجوز ایجاد صدها هکتار اراضی جدید در روستاهای سیمین دشت و محمودآباد توسط فرمانداری فیروزکوه صادر شده که بسرعت در حال آماده سازی است. با این وضعیت قطعاً در سال های آینده، اندک آب رودخانه نیز برداشت شده و هیچ سهمی برای دشت گرمسار باقی نخواهد ماند و این مسئله می تواند زندگی و اشتغال ده ها هزار نفر از اهالی گرمسار و آرادان، همچنین ده ها روستا را با خطر مواجه سازد.

گزارش از داوود عبدی