پهپاد شاهد؛نوآوری ایرانی که غول‌های نظامی جهان را به کپی‌برداری واداشت

خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست - هادی رضایی: در عرصه رقابت تسلیحاتی جهانی، جایی که قدرت‌های برتر مانند آمریکا، چین و روسیه همیشه مدعی پیشتازی در نوآوری‌های دفاعی بوده‌اند، پهپاد انتحاری «شاهد ۱۳۶» ایرانی به نمادی از خلاقیت بومی تبدیل شده است. این فناوری ارزان‌قیمت و کارآمد، نه تنها معادلات جنگ مدرن را دگرگون کرده، بلکه این سه قدرت را وادار به کپی‌برداری آشکار کرده تحولی که نشان‌دهنده محدودیت‌های فناوری غربی و شرقی در برابر ابتکارات ایرانی است.

در دنیای پیچیده روابط ژئوپلیتیک، پیشرفت‌های ایران در حوزه پهپادها به عنوان یک نقطه عطف استراتژیک ظاهر شده است. پهپاد «شاهد ۱۳۶»، محصول خلاقیت مهندسان ایرانی، با طراحی ساده اما مؤثر موتور پیستونی ۵۰ اسب‌بخاری، برد تقریبی ۲۰۰۰ کیلومتر و ظرفیت حمل ۴۰ کیلوگرم کلاهک جنگی توانسته است قدرت‌های برتر جهان را به چالش بکشد.

این پهپاد، که قیمت آن بین ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار تخمین زده می‌شود، نمادی از نوآوری کم‌هزینه است که کارایی بالا را با دسترسی آسان ترکیب کرده و حالا الهام‌بخش آمریکا، چین و روسیه و دیگر کشورها شده است. تحلیلگران نظامی معتقدند این کپی‌برداری‌ها نه تنها اعترافی به برتری فنی ایران است، بلکه نشان‌دهنده شکاف‌های موجود در زنجیره تأمین و نوآوری این کشورها در برابر تهدیدات نامتقارن است.

جایی که بودجه‌های هنگفت نتوانسته جایگزینی برای خلاقیت ایرانی پیدا کند

پنتاگون، که همیشه بر فناوری‌های داخلی تأکید داشته و از مفهوم «اختراع نشدن در داخل» پیروی می‌کرد، حالا با مهندسی معکوس شاهد ۱۳۶، پهپاد «لوکاس» را توسعه داده است.

بر اساس گزارش یورونیوز فارسی، سنتکام این پهپاد را در یگان ویژه «ضربت عقرب» با قیمتی حدود ۳۵ هزار دلار و قابلیت‌هایی مانند هماهنگی خودکار برای حملات گروهی مستقر کرده است.

یک مقام آمریکایی ناشناس تأکید کرده که این اقدام «معادله را علیه ایران برمی‌گرداند»، اما واقعیت این است که این کپی‌برداری مستقیم، اعترافی ضمنی به ناکارآمدی سامانه‌های گران‌قیمت آمریکایی در برابر پهپادهای ارزان ایرانی است. چرا؟ زیرا شاهد ۱۳۶ با صدای متمایز شبیه به ماشین چمن‌زن و پرواز طولانی تا ۶ ساعت، توانسته سامانه‌های پدافندی پیشرفته را اشباع کند، چیزی که آمریکا حالا برای مقابله با نفوذ ایران در غرب آسیا، آسیای مرکزی و شمال‌شرق آفریقا به آن نیاز دارد. این چرخش، نشان‌دهنده بحران نوآوری در پنتاگون است؛ جایی که بودجه‌های هنگفت نتوانسته جایگزینی برای خلاقیت ایرانی پیدا کند.

روسیه نیز، به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین قدرت‌های دفاعی، از این نوآوری ایرانی بهره برده است. مسکو با ارتقای شاهد به نسخه «گران -۲»، تغییرات گسترده‌ای اعمال کرده و از آنتن‌های ضدجمینگ پیشرفته و هوش مصنوعی برای عملیات سوارمینگ گرفته تا مواد کاهش‌دهنده رادار و موتورهای بهبودیافته در آن به کار برده است.

گزارش آسیا تایمز اشاره می‌کند که این ارتقاها برای مقابله با پدافندهای غربی در جنگ اوکراین ضروری بوده، جایی که لایه‌های دفاعی چندگانه روس‌ها را مجبور به اتکا به فناوری ایرانی کرده است.

تحلیل این روند نشان می‌دهد که روسیه، علی‌رغم سابقه طولانی در تولید پهپادهای پیشرفته مانند اورلان یا لانست، در حوزه پهپادهای یکبارمصرف و ارزان‌قیمت، خلأیی داشته که تنها با کپی‌برداری از شاهد پر شده است. این وابستگی، نه تنها به دلیل تحریم‌های غربی است، بلکه ریشه در نوآوری ایرانی دارد که کارایی را با هزینه کم ترکیب کرده و روسیه را در موقعیت دفاعی قرار داده است.

چین، سومین ضلع این مثلث، نیز از این الگو پیروی کرده است. گزارش یورونیوز از آزمایش پهپاد «لونگ ام ۹» توسط شرکت چینی «لونگ» خبر می‌دهد که طراحی‌اش شباهت چشمگیری به شاهد دارد. بال دلتا با دهانه ۲.۵ متر، ظرفیت حمل ۵۰ کیلوگرم بار، برد ۱۶۲۰ کیلومتر و مداومت پروازی ۸ تا ۹ ساعت.

این پهپاد، مجهز به هدایت ماهواره‌ای چند باند و ارتباطات ضدجمینگ، برای مأموریت‌های شناسایی و حمله طراحی شده است.

کارشناسان پایگاه اوکراینی «میلیتارنی» تأکید دارند که این شباهت، فراتر از تصادف است و نشان‌دهنده تأثیر مستقیم فناوری ایرانی بر برنامه‌های نظامی پکن است. از منظر تحلیلی، چین که همیشه بر تولید انبوه و فناوری‌های بومی تمرکز داشته، حالا در برابر نوآوری‌های ایرانی تسلیم شده؛ زیرا شاهد ۱۳۶ توانسته تهدیدات نامتقارن را به سطحی برساند که حتی غول اقتصادی آسیا نتواند نادیده بگیرد. این کپی‌برداری، بخشی از رقابت جهانی برای پهپادهای ارزان است که ایران پیشتاز آن شده است.

تغییر مدل اقتصادی جنگ

این پدیده نشان‌دهنده پارادوکسی در قدرت‌های جهانی است؛ آمریکا، چین و روسیه، با بودجه‌های دفاعی عظیم (آمریکا بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار در سال)، نتوانسته‌اند نوآوری مشابهی ایجاد کنند و به کپی‌برداری روی آورده‌اند که دلیل اصلی؟ خلاقیت ایرانی که بر پایه تحریم‌ها و ضرورت‌های داخلی شکل گرفته، تمرکز بر کارایی عملیاتی به جای پیچیدگی‌های فنی دارد.

شاهد ۱۳۶ نه تنها سامانه‌های پدافندی را اشباع می‌کند، بلکه مدل اقتصادی جنگ را تغییر داده است؛ از تسلیحات گران به پهپادهای مقیاس‌پذیر. این روند، ریسک تشدید رقابت تسلیحاتی را افزایش می‌دهد، اما همزمان، جایگاه ایران را به عنوان یک قدرت نوظهور در فناوری دفاعی تثبیت می‌کند.

در نهایت، این داستان حکایت از آن دارد که نوآوری واقعی، نه در بودجه‌های کلان، بلکه در خلاقیت بومی ریشه دارد و تهران، با شاهد، این درس را به جهان آموخته است.